Tag: lewe is taal

Ons vier vroue in Vrouemaand: Faika se besoek aan Tarragona in Spanje

[us_image image=”34125″][us_separator size=”small”]

Faika by die BIP

Faika Haroun, dosent in Akademiese en Professionele Geletterdhede by die Taalsentrum, het die voorreg gehad om die Roviira i Virgili Universiteit (URV) van 9 tot 13 Desember verlede jaar te besoek. Hierdie openbare Spaanse universiteit se fakulteit regsgeleerdheid en geesteswetenskappe is op die Catalunya-kampus in Tarragona. Die URV is ŉ lid van die Internasionale Netwerk van Universiteite (INU), ŉ wêreldwye samewerkende organisasie waaraan die Universiteit Stellenbosch (US) ook behoort.

Lidia du Plessis van Stellenbosch Internasionaal (SUI) het Faika aan die INU voorgestel, en SUI het haar besoek befonds terwyl die URV gesorg het vir verblyf in Tarragona. Ter viering van Vrouemaand het ons met Faika oor haar besoek gesels.

“Rebeca Tómas Smith, direkteur van die internasionale kantoor van die URV, het my verwelkom. Sy het gereël dat my besoek saamval met die vermengde intensiewe program oor internasionalisering tuis (BIP) waaraan ek deelgeneem het en waar ek die geleentheid gehad het om ŉ referaat te lewer. Hierdie program help studente en personeel om interkultureel vaardig te word. Ek het ook die Inklusiewe Omvattende Konferensie oor Internasionalisering bygewoon, waar personeel en studente hul internasionale ervarings gedeel het. Tydens die wegbreeksessies is ek voorgestel aan samewerkende aanlyn internasionale leer (COIL), ŉ onderrigmetodologie wat samewerking met internasionale en plaaslike vennote fasiliteer.

Ek noem ook graag dat ek ŉ betekenisvolle verbintenis met Marina Vives i Cabré, een van die organiseerders en aanbieders van die BIP, gesmee het. Van ons eerste ontmoeting af was dit duidelik dat ons baie belangstellings en ervarings gemeen het, op persoonlike sowel as professionele vlak.

[us_separator][us_image image=”34286″ align=”center”][us_separator size=”small”]

Ek lewer my referaat by die BIP

[us_separator][us_image image=”34259″ align=”center”][us_separator size=”small”]

BIP-deelnemers

Tarragona is ryk aan kultuur en geskiedenis. Die BIP-deelnemers is een middag deur die stad geneem. Ons het talle van die Romeinse en Middeleeuse terreine besoek, en aangedoen by die uitkykpunt wat bekend staan as die poort na die Middellandse See. Wanneer die plaaslike mense daarheen gaan, sê hulle dat hulle ‘aan yster gaan raak’ omdat die reling van yster gemaak is.

Hierdie ervaring was van groot waarde vir die vestiging van internasionale verhoudings met die oog op toekomstige samewerking. Ook het ek daardeur insig verkry in die manier waarop interkulturele vaardigheid internasionaal beskou word. ŉ Belangrike verskil tussen Europa en Suid-Afrika is dat interkulturele vaardigheid in Europese instansies dikwels as internasionalisering beskou word, terwyl ons by die Universiteit Stellenbosch interkulturele vaardigheid sien as die vermoë om binne ons landsgrense met mense van verskillende kulture te kommunikeer en om te gaan.”

[us_separator]

[us_image image=”34233″ align=”center”][us_separator size=”small”]

Ons het aan yster gaan raak.

ŉ Belangrike verskil tussen Europa en Suid-Afrika is dat interkulturele vaardigheid in Europese instansies dikwels as internasionalisering beskou word, terwyl ons by die Universiteit Stellenbosch interkulturele vaardigheid sien as die vermoë om binne ons landsgrense met mense van verskillende kulture te kommunikeer en om te gaan.”

[us_image image=”34313″ align=”center”][us_separator size=”small”]

Ons verken Tarragona

[us_image image=”34325″][us_separator size=”small”]

Romeinse teater

Nuuskierig oor wat Akademiese en Professionele geletterdhede nou eintlik is? Lees gerus hier meer daaroor.

[us_separator]

– deur Faika Haroun, vertaal deur Ingrid Swanepoel

[us_separator size=”large”]

15 August 2025Tags: lewe is taal, multilingual mindset, studentelewe, Taaldag 2025, veeltaligheid, wêreldburgerskap

Taaldag 2025

[us_image image=”33937″ align=”center”][us_separator]

Oor Taaldag

Taaldag word elke twee jaar aan die Universiteit Stellenbosch (US) gevier. Die dag is ’n geleentheid waar US-personeel en -studente by mekaar leer en individuele taalervarings onderling bespreek om agter te kom hoe taal prakties in akademiese en sosiale omgewings gebruik word. Ondersoek word ingestel oor die manier hoe taal kampuskultuur vorm en studentesukses ondersteun, op universiteitsvlak en in die wêreld van werk.

Taal speel ’n deurslaggewende rol in die vorming van studente se universiteitservaring. Van die oomblik wat hulle registreer tot die dag wanneer hulle gradueer en die wêreld van werk betree, kom studente voor verskeie linguistiese uitdagings en -geleenthede te staan wat hul akademiese, persoonlike en professionele lewe beïnvloed. Deur perspektiewe wat taal op die voorgrond plaas, word dit moontlik om insiggewende gesprekke te hê oor betekenisgewing, studente se gevoel van menswees en behoort, die aard en outeurskap van kennis, asook wie bepaal wie behoort en wie se kennis saak maak (Antia & Dyers, 2019: 91). Hierdie beskouings lei tot belangrike vrae oor kampuskultuur en maniere waarop die instelling leer kan ondersteun.

As personeel en studente van die US besef ons dat ons in ’n meertalige samelewing en op ’n meertalige kontinent woon. ’n Meertalige ingesteldheid rus studente toe om toegang tot ’n breër en meer diverse kennisbasis te bekom, om die samelewing te betrek op ’n manier wat nie alleen die hart nie, maar ook die verstand aanspreek, om dinamiese professionele persone te word wat probleemoplossings-, luister- en interpersoonlike vaardighede gebruik; en om goed afgeronde individue te wees wat weldeurdagte besluite neem, gegrond op meer as hul eie denkprosesse. Meertalige bevoegdheid word ook benodig vir Afrika- en globale burgerskap en indiensneembaarheid, veral aan ’n instelling soos ’n Afrika-universiteit wat ’n toenemende pligsbesef teenoor die samelewing het.

Meertaligheid – ofskoon dit gevier word vir die kognitiewe, kulturele en sosiale voordele wat dit in ’n diverse en onderling verbonde wêreld bied – kom natuurlik voor nuwe uitdagings te staan namate globalisering die oorheersing van Engels versnel, veral in hoër opvoeding, akademiese kommunikasie, en die werkplek.

Vanjaar word die volgende tema beklemtoon: Watter rol vervul taal op ’n US-student se reis vanaf registrasie tot graduering?

Die soeklig val op die invloed van taal op ’n verskeidenheid temas wat ’n student se reis aan die US beïnvloed, van registrasie tot graduering en die wêreld van werk. Die idee is om oop gesprekke te voer oor werklike praktyke op kampus, in klasverband, en in sosiale en leefruimtes. Die konferensietema word ondersoek in die vorm van twee paneelbesprekings, gevolg deur groepbesprekings en ’n voltallige terugvoersessie.

[us_separator]

Watter rol vervul taal op ’n US-student se reis vanaf registrasie tot graduering?”

Paneel 1: Insluiting, betrokkenheid, en behoort vir studentesukses

Die gevolge van ’n enkele storie is die volgende: Dit beroof mense van waardigheid. Dit bemoeilik ons erkenning van ons gelyke menswees. Dit beklemtoon hoe anders ons is, eerder as hoe eenders ons is. – Chimamanda Ngozi Adichie (aangehaal in die US Monitorsverslag, 2025)

Wegbreekbesprekings in groepe reageer op die paneelonderwerp, met die klem op een van die volgende:

Fokus 1: Akademiese ruimtes

Fokus 2: Sosiale en leefruimtes.

Paneel 2: Meertalige bevoegdheid en globale burgerskap vir die wêreld van werk

Meertaligheid word toenemend erken as ’n belangrike globale graduandi-eienskap wat individue toerus met die vermoë om in ’n diverse en onderling verbonde wêreld te funksioneer, en tot indiensneembaarheid en sukses in die werkplek bydra.

Wegbreekbesprekings in groepe reageer op die paneelonderwerp, met die klem op een van die volgende:

Fokus 1: Meertaligheid vir betrokke plaaslike en globale burgerskap

Fokus 2: Taal in of vir die beroepe – wat is die Universiteit se rol?

[us_separator]

Paneelaanbiedings kan in Afrikaans, Engels, of isiXhosa gelewer word.

Program

[us_separator]

Konferensieformaat

Persoonlik, by STIAS
Twee interaktiewe paneelbesprekings, elk gevolg deur ’n groepsessie en ’n voltallige terugvoersessie.
Groepe aan die onderskeie tafels word klein gehou om gesprekvoering aan te moedig (nie meer as 10 deelnemers aan ’n tafel nie). Deelnemers sal aangemoedig word om hulle op spesifieke temas toe te spits om betrokke deelname eerder as breë en vae besprekings te verseker.
Die groepbesprekings word op koers gehou deur ’n fasiliteerder met ’n skriba. Die uitsette van elke wegbreeksessie word afsonderlik gedeel. Paneellede voer dan verder gesprek na aanleiding van die groepsterugvoer.

Genooides

Uitnodigings word aan ongeveer 100 persone gestuur, waaronder formeel genooide persone, terwyl bepaalde US-personeel en -studente ook oop uitnodigings ontvang.

Bron

Antia, B.E., Dyers, C. 2019. De-alienating the Academy: Multilingual Teaching as Decolonial Pedagogy, Linguistics and Education, Volume 51(6), 91-100. https://doi.org/10.1016/j.linged.2019.04.007

1 August 2025Tags: lewe is taal, multilingual mindset, studentelewe, Taaldag 2025, veeltaligheid, wêreldburgerskap

Dae van die week in Xhosa

Waarom sê ons ‘Maandag’ vir Maandag? Waar kom die name van die dae van die week in Xhosa, Engels en Afrikaans vandaan?

uMvulo (Die dag wat die week open)

In Afrikaans en Engels is die benamings van die dae van die week afkomstig van die Romeinse mitologie. So, Maandag is ’n leenvertaling van die Latynse ‘dies lunae’ wat ‘dag van Luna’ beteken, omdat hierdie dag aan die Romeinse godin van die maan, Luna, gewy is.

In Xhosa skakel die dae van die week met ŉ spesifieke betekenis. Die eerste dag van die week in Xhosa, ‘uMvulo’, is afgelei van die werkwoord ‘-vula’ wat ‘oopmaak’ beteken. Maandag is dus die dag wat die week open.

uLwesibini (Die tweede dag)

Xhosa-mense maak ook gebruik van die sewedagweek-siklus, en Dinsdag tot Vrydag lei hulle van telwoorde af. Die Xhosa-woord vir ‘twee’ is ‘-bini’ en dis hoekom ons in Xhosa ‘uLwesibini’ vir Dinsdag sê.

uLwesithathu (Die derde dag)

Vir die res van die dae voor die naweek kan ons eenvoudig die telwoordgedeelte van die woord verander om aan te dui watter dag dit is. Om die Xhosa-woord vir Woensdag te kry, neem ons die telwoord ‘-thathu’ wat ‘drie’ beteken, om ‘uLwesithathu’ te vorm.

uLwesine (Die vierde dag)

Donderdag is die vierde dag van die week. Vir hierdie dag gebruik ons in Xhosa die telwoord ‘-ne’ wat ‘vier’ beteken om ‘uLwesine’ – die Xhosa-woord vir Donderdag – te vorm.

uLwesihlanu (Die vyfde dag)

Vrydag is die laaste dag van die week wat in Xhosa van telwoorde afgelei is. Ons gebruik die telwoord ‘-hlanu’ wat in Xhosa ‘vyf’ beteken om uit te kom by ‘uLwesihlanu’ – die Xhosa-woord vir Vrydag.

uMgqibelo (Die dag wat die week klaarmaak)

Volgens die sewe-dag kalender is Sondag die einde van die week. Maar in Xhosa praat ons van Saterdag as die laaste dag van die week, of die dag wat die week klaarmaak of afsluit. In Xhosa gebruik ons dus die woord ‘uMgqibelo’ vir Saterdag, afkomstig van die werkwoord ‘-gqibela’ wat ‘klaarmaak’ of ‘afsluit’ beteken.

iCawa (Kerkdag)

Sondag is die dag waarop mense tradisioneel kerk toe gaan. Die Europese sendelinge wat hulself in die 1820’s tussen die Xhosa-mense gevestig het, het Christentradisies met hulle saamgebring, wat ook in die gemeenskappe opgeneem is. Daarom gebruik ons die Xhosa-woord vir kerk, ‘iCawa’, om in Xhosa na Sondag te verwys.

Veels geluk as jy tot op die punt gelees het – jou Xhosa-woordeskat is nou sewe woorde ryker!

26 September 2023Tags: isiXhosa, lewe is taal

Afrikadag 2023: Ons Afrika, ons toekoms

Om die vele fasette en wonder van Afrika te erken, word Meimaand aan Afrika opgedra.

Afrikadag self word op 25 Mei gevier om die stigting van die Organisasie vir Afrika-eenheid (nou bekend as die Afrika-unie), op 25 Mei 1963 te herdenk. Op hierdie dag, 60 jaar gelede, onderteken leiers van 30 van die 32 onafhanklike Afrikastate ŉ stigtingsakte in Addis Abeba, Etiopië. Daar onderneem hulle om nasiebou deur eenheid en vryheid van onderdrukking aan te moedig.

Die Taalsentrum het besluit om vandeesmaand die belangrike rol wat tolke tot dusver op die Afrika-vasteland gespeel het om taalgrense oor te steek, uit te lig – van die professionele taalkundiges en pryssangers van stamgebonde Afrika-samelewings tot hedendaagse tolke wat nasiebou fasiliteer en toegang tot dienste bewerkstellig deur in nasionale parlemente, kongresse, howe en hospitale te tolk. En natuurlik dink ons ook aan die opvoedkundige tolke wat dit moontlik maak dat universiteitslesings in Afrikaans, Engels, Xhosa en Suid-Afrikaanse Gebaretaal aangebied kan word.

Die gebruik om in Afrika van een taal na ŉ ander te tolk, het reeds duisende jare gelede ontstaan, soos dit ook elders die geval is.

[us_hwrapper]

In baie Afrika-samelewings het die professionele taalkundiges of pryssangers tot ŉ lang linie begaafde meertalige oratore behoort wat pryssange op belangrike openbare geleenthede aangehef het om die oorwinnings en roem van die stamhoof en sy voorsate te besing.”

[/us_hwrapper]

Die orale kuns van Wes-Afrikaanse griots (sanger-digters) en Suider-Afrikaanse iimbongi (pryssangers) word tot vandag toe nog voortgesit, met die pryssangers wat as hedendaagse politieke kommentators optree.

Die verhore van die Waarheids- en Versoeningskommissie van 1996 tot 1998 was die eerste blootstelling wat menige Suid-Afrikaners aan die wonder van simultane tolking in Suid-Afrika se 11 amptelike tale gehad het. Tolke het tydens die verhore van die Waarheids- en Versoeningskommissie versoening gefasiliteer. Sedertdien het hulle gehelp om Suid-Afrika op te bou by nasionale en provinsiale wetgewers, munisipale raadsvergaderings en kongresse. Ander belangrike werkgewers vir tolke in Afrika sluit in die Afrika-unie, Pan-Afrika-parlement, UNON (die Verenigde Nasies se Kantoor in Nairobi), SADC (die Suider-Afrikaanse Ontwikkelingsgemeenskap) en die Afrika-ontwikkelingsbank.

Gebaretaaltolke is wêreldwyd bekend vir die toegang tot onderwys wat hulle vir Dowe studente fasiliteer, maar wat minder bekend is, is dat gesproketaaltolke dieselfde kan doen vir horende studente. Verskeie Suid-Afrikaanse universiteite maak universiteitslesings op hierdie manier toeganklik vir studente wat nie noodwendig so gemaklik in die taal van onderrig is nie. Aan die US werk ons opvoedkundige tolke in Afrikaans, Engels, Xhosa en Suid-Afrikaanse Gebaretaal.

Ons gee graag erkenning aan die rol wat tolking oor die jare heen gespeel het om Afrika en sy mense met mekaar te help verbind en sodoende vooruitgang te help bewerkstellig. Ons by die Taalsentrum beskou onsself as bevoorreg om deel van hierdie verhaal te wees, en ook om deel van die toekoms van Afrika te wees – ons Afrika.

As jy dalk ŉ tolk is wat in Afrika werk, deel asseblief jou ervaring met ons. E-pos ons by taalsentrum@sun.ac.za.

Bron: Wallmach, K. 2015. Africa. In Pöchhacker, F. (ed.) Encyclopaedia of Interpreting Studies. Londen: Routledge.

Blog deur Dr Kim Wallmach, Direkteur van die Taalsentrum; vertaal deur Susan Lotz

23 May 2023Tags: Afrika-samelewings, Afrika-unie, Afrikadag, lewe is taal, Opvoedkundige tolking, Organisasie vir Afrika-eenheid, Suid-Afrikaanse Gebaretaal, tolking, veeltaligheid, Waarheids- en Versoeningskommissie

Soveel vorme van vryheid

“Ek was nie bewus daarvan dat hierdie vorm van persoonlike vryheid bestaan nie, want ek het dit nog nie voorheen ervaar nie …”

Liselotte Voets, ’n Belgiese uitruilstudent van die Katolieke Universiteit Leuven (KU Leuven) wat die US verlede jaar besoek het as deel van haar meestersgraad in filosofie, het die Taalsentrum se Afrikaanskursus vir Nederlandssprekende studente gevolg terwyl sy in Suid-Afrika was.

Sy deel haar gedagtes hier in Afrikaans oor vryheid, ter viering van Vryheidsdag op 27 April.

In Februarie 2022 het my vyf en ’n halve maande uitruil in Stellenbosch begin. Die keuse vir Suid-Afrika was vir my baie voor die hand liggend: die kulture, die mense, die natuur, die geskiedenis, die berge en die klimaat het my baie aangetrek. Al hierdie dinge het natuurlik ’n baie groot en goeie indruk op my gelaat. Een van die indrukke wat ek egter self baie onderskat het, is die manier waarop ek nou na vryheid kyk. As ek op ’n intuïtiewe manier moet verduidelik hoe ek vryheid in Suid-Afrika ervaar het, moet ek in die eerste plek aan die landskap dink. Vir my verteenwoordig die uitgestrektheid van die land op ’n baie simboliese manier wat dit beteken om vry te wees in Suid-Afrika. Daar is nog soveel spasie om te vul. Die moontlikhede bly en lyk eindeloos. As jy dit met België vergelyk – waar ek van kom –, moet jy tot die gevolgtrekking kom dat byna alles daar bebou is. Dit is regtig uitdagend om ’n stuk grond te vind wat nog ’n oop vlakte na die horison is; nie bedek met mure, huise, strate, dorpe en stede nie.

[us_hwrapper]

Dit voel of jy oral en heeltyd dopgehou word en jy kan nie regtig ontsnap of by die landskap inskakel nie.”

[/us_hwrapper]

Nou dat ek terug is in België, vind ek dit nog moeiliker om te verduur en mis ek Suid-Afrika des te meer. In België het ons natuurlik meer (’n gevoel van) sekuriteit. Die prys wat ons hiervoor moet betaal, is ons persoonlike vryheid. Ek was egter nie bewus daarvan dat hierdie vorm van persoonlike vryheid bestaan nie, want ek het dit nog nie voorheen ervaar nie. Miskien is dit ook iets tipies Europees om vryheid soos ons dit ken as die enigste vorm van vryheid te beskou en geen ruimte vir ander interpretasies te laat nie. Maar dit is natuurlik ’n teenstrydigheid in terme. Ek moes geweet het dat ‘vryheid’ nie in één siening vasgevang kan word nie. Hierdie vorm van persoonlike vryheid het ek ook opgemerk by die Suid-Afrikaners self wat ek ontmoet het: hulle word nie geleef nie (hulle lewens word nie bereël en gereguleer nie), maar lééf self, verwelkom ander mense met ope arms en begin die dag met goeie moed. Die – absoluut nie te onderskat nie – prys van Suid-Afrika se enorme persoonlike vryheid is natuurlik dat baie aan hulleself oorgelaat word. Hulle moet self oorleef. Vanuit daardie perspektief het ek die indruk gekry dat sommige die Suid-Afrikaanse landskap meer as ’n soort leegheid beskou as ’n oop toekoms. Ek dink én hoop van harte dat dit nog kan verander.

Blog deur Liselotte Voets

26 April 2023Tags: Afrikaans, hoop, lewe is taal, moedertaal, natuur, veeltaligheid, vryheid, Vryheidsdag

Moedertaal, hartstaal

Moedertaaldag: ŉ Dag opgedra aan die taal waarin ons heel eerste gedagtes verwoord is – dit is ŉ wêreld waarin ons kan glo. Ons verskil soveel van mekaar, maar dít is een ding wat ons almal in gemeen het.

Ons moedertaal word beskou as die taal wat ons as baba en kleuter die meeste gehoor het, en dit is gewoonlik die taal van die moederfiguur wat vir ons verantwoordelik was toe ons baie klein was. Dit is ook die taal waarin ons ons eerste woorde gesê het, en die taal wat, terwyl ons dit verwerf het, die bloudruk gevestig het vir al die ander tale wat ons later in ons lewe sou leer. Sommige mense kan selfs twee tale as moedertaal hê, veral as hulle uit meertalige huishoudings kom.

Moedertaaldag skep ŉ ruimte vir ons om te besin oor daardie einste grondslag van ons taal-repertoire – iets wat ook ŉ invloed uitoefen op die manier waarop ons omgaan met die wêreld om ons. Ja, dit handel oor ŉ baie diep emosionele verbintenis met ons eie taalinstink, maar dit gaan ook oor daar waarheen taal ons kan neem. Wanneer ons met ander mense omgaan, bring ons ons eie taal-repertoire saam. Ons moedertaal raak vervleg met die tale wat ons op ander plekke, soos ons werkplek, gebruik. ŉ Mens kan kies om hierdie meerdimensionaliteit te ontken en dele van jouself te onderdruk, maar erkenning van die rykheid van verskillende ervarings, uitdrukkingswyses en standpunte lei tot baie sterker en meer behendige individue en spanne wat beter met mekaar en met diegene vir wie hulle werk, kan kommunikeer.

Ter viering van hierdie unieke vermoë en gevoel van moontlikhede in elkeen van ons, het ŉ paar Taalsentrum-personeellede iets van hulle verbintenis met hul moedertaal met ons gedeel:

Die skakel met identiteit

[us_cta title=”” color=”light” btn_label=””]“Ek hou daarvan om aan Xhosa te dink as my identiteit. Ek het my taal reeds in my kinderjare liefgehad, al het ek dit toe nog nie eintlik besef nie. Dis weerspieël in die opstelle wat ek op skool geskryf het en in die boeke wat ek ontleed het. Ek het selfs ŉ boek gehad waarin ek gedigte in Xhosa geskryf het. Ek onthou nog hoe my onderwyseres by ŉ kollega gespog het met ŉ boekontleding wat ek in graad 11 gedoen het. Ek reken dis dit alles wat my geïnspireer het om meer te wil weet en te leer van my taal, aangesien ek later op universiteit selfs Xhosa as een van my hoofvakke gekies het. Ek het dus aangehou om Xhosa te bestudeer danksy my liefde en passie vir dié taal, al was ek op daardie tydstip nie bewus daarvan dat daar heelparty ander werke afgesien van onderwys is wat iemand met ŉ taalkwalifikasie kan doen nie.”
– Asiphe Sogiba, Xhosa-tolk[/us_cta]

Die vreugde om dit te kan deel

[us_cta title=”” btn_label=””]“Ek is trots Afrikaans. Ek het grootgeword met ‘n Weskus-pa wat woorde soos snoek, bokkoms en galjoen aan my bekendgestel het. Ek gebruik nou nog sy gunstelinguitdrukking as iemand iets goeds gedoen het: ‘Siesa Skipper!’

Ek is vandag ‘n dosent wat die voorreg het om vir internasionale studente Afrikaans te leer. Die entoesiasme waarmee hulle my moedertaal leer verstom my elke keer. Alles is vir hulle LEKKER! Dit is waar wat Nelson Mandela gesê het: ‘Praat met iemand in sy moedertaal en jy praat met sy hart.’ Ek beskou dit as my lewenstaak om mense se harte aan te raak deur hulle aan my moedertaal bekend te stel.”
– dr Vernita Beukes, Afrikaansdosent
[/us_cta]

ŉ Weerspieëling van die sprekers

[us_cta title=”” color=”light” btn_label=””]“My moedertaal is Engels, en my vadertaal is ook Engels! Dit maak my ‘anders’ in my vaderland, Suid-Afrika, waar Engels die eerste taal is van slegs ongeveer vyf persent van die bevolking.

Ek is reeds van kleins af opgewonde oor en lief vir taal. Ek het my taalreis aanvanklik begin deur ekstra aandag te gee aan die ingewikkelde Engelse spelling en uitspraak, en het dit baie geniet om die kompleksiteit daarvan te probeer uitpluis. Toe ek begin het om Frans, Afrikaans en ŉ bietjie Zoeloe te leer, het Engels egter baie gou die riglyn geword wat ek gebruik het om uit te werk hoe tale van mekaar verskil.

Ek het stadigaan begin besef welke rykdom kennis van baie tale aan ŉ mens kan besorg; dat die Engelse manier om nie dadelik tot die punt te kom nie en om uiters hoflik te wees, sy oorsprong gehad het in die Frans wat tot ŉ eeu of wat gelede aan die Britse koninklike hof gepraat is en waarvan die spore te bespeur is in woorde soos ‘courtesy’ [hoflikheid], ‘liberty’ [vryheid of vrymoedigheid], ‘fraternity’ [broederlikheid, gilde en dies meer], ‘equality’ [gelykheid] en ‘university’ [universiteit], en talle ander woorde wat verband hou met beskawing, onderwys en die reg. Ek het geleer dat die op-die-man-af Keltiese aardsheid van woorde soos ‘quaff’ [met groot slukke drink], ‘drink’ en ‘sit’ deel uitmaak van Engels se Germaanse oorsprong en weerspieël word in die direktheid van Germaanse tale soos Afrikaans en Duits. Ook, tot my verbasing, het woorde van Zoeloe-oorsprong, soos ‘indaba’ [konferensie] en ‘donga’ [ŉ droë sloot wat deur gronderosie veroorsaak is], ‘babbelas’ [van die Zulu ibhabhalazi] en ‘bonsella’ [onverwagte geskenk] deel uitgemaak van die onderbou van my variëteit van Engels wat op die suidelike punt van die Afrika-vasteland gepraat word. My Engels wat ek in my geboorteplek, Johannesburg, geleer het, weerspieël ook die talle immigrantekulture wat destyds in hierdie myndorp kom nesskop het, waar om bó uit te kom, nog altyd baie belangrik is. Dus verryk Jiddisje woorde wat in Suid-Afrikaanse Engels gebruik word, soos ‘chutzpah’ [besonder baie selfvertroue], ‘schmuck’ [dom of veragtelike persoon], ‘kugel’ [ŉ welgestelde jong vrou wat nogal materialisties is], ‘bagel’ [ŉ soort ringvormige broodjie], ‘shabbat’ [Joodse sabbat], ‘platz’ [om oorstelp te wees deur emosie] en ‘meshugge’ [stapelgek] my woordeskat sommer baie, en hulle is soos skatte wat wag om ontdek te word.”
– dr Kim Wallmach, Direkteur van die Taalsentrum [/us_cta]

ŉ Gevoel van tuiskoms

[us_cta title=”” btn_label=””]“Afrikaans het ek by my ma geleer. Sy het ŉ stem soos ŉ klok gehad en sy het Afrikaans gepraat met die aardsheid en eerlikheid van die Sutherland-Karoo waar sy grootgeword het – NP van Wyk Louw-Afrikaans. Op ŉ onlangse gesinsvakansie in Swakopmund is ek getref deur ŉ andersheid en terselfdertyd ŉ gevoel van tuiskoms. Oral hoor jy Afrikaans: op straat, in ŉ gesprek tussen twee Herero-vroue in tradisionele drag; in die koffiewinkel by die Ovambo-barista: ‘Is mevrou al gehelp … wat gaan dit vandag wees?’ ŉ Vrou wat langs my staan en haar koffie bestel, begin spontaan gesels. Later sit sy langs my en wys foto’s van die Spitzkoppe. Sy vertel dat sy in Namibië grootgeword het, maar die grootste deel van haar volwasse lewe in die Republiek gewoon het. Sy het nou teruggekom en sou binnekort in Windhoek begin skoolgee. In haar woorde vind my eie ervaring weerklank. ‘Dit voel asof ek huis toe gekom het … ek kan hier asemhaal.’ Hierdie gewaarwording het vir my baie te doen gehad daarmee dat ek my taal oral kon hoor; spontaan en met vrymoedigheid gepraat, móói Afrikaans.

Op ŉ fietstoer deur die Tsauchab-rivier merk ek teenoor die Damara-toergids en my familie op hoe mooi die tamariskbome in die rivierloop is, waarop een van my kinders antwoord: ‘Hier is nie water nie, hoekom sê Mamma die rivier loop?’ Die toergids stop almal en klim van sy fiets af. Hy praat met die kinders: ‘Julle ma praat mooi Afrikaans. Dit is iets wat julle kinders nie moet verloor nie.’ Op my vraag oor sy taalagtergrond verduidelik hy dat daar in sy familie Damara en Engels en selfs ŉ bietjie Duits gepraat word. ‘Maar ons praat Afrikaans as ons lus is om Afrikaans te praat, as ons móói wil praat.’

Hierdie Damara-man was vir my een van die hoogtepunte van ons vakansie. Tussen ons was daar ŉ ontspannenheid, ŉ gevoel van vriendskap, van gemeensaamheid; van begrip en selfs van geluk. Terwyl ek dopgehou het hoe hy sy fiets lustig voor my in die stofpaadjie trap, het ek geweet: My mooi taal floreer, net soos die delikate, taai tamariske in die dorre rivierbedding van die Tsauchab.”
– dr Carmen Brewis, tolk en navorser
[/us_cta]

Die binne-taal

Ons het ook ŉ Afrikaanse gedig om te deel. Dit handel oor taal as ŉ mens se erfenis en hoe ŉ mens se taalmentors soos ouers en onderwysers ook ŉ diepgaande invloed uitoefen op dit wat jy as jou eie beskou.

My taal, my erfenis

Afrikaaps is nie my taal nie.
Sommige woorde kan ek nie verstaan nie.
My taal
het ek geleer van kindsbeen af
saam met die klingel en tongklap
van die aksent
wat my streek rojaal kweek.

Daar het ek begin verstaan
en geleer my ma en pa se taal.
Met my Afrikaanse onnie
wat berispend die spelreëls aanhaal,
nie tjent nie, maar kind,
nie tjy nie, maar jy.
Idiome sou ek goed onthou:
Iemand wat hard werk
is ŉ werkesel,
anders was dit die rottang vir jou.

My taal kom uit die boeke wat ek lees.
Tussen die blaaie
kon ek kies om iemand anders te wees.
Daar in die stilte van my drome
sonder die kletterende lawaai
in ŉ omgewing sonder energie belaai,
kry my taal sy lêplek
daar sonder die tjy en tjou,
daar lewe ek.

My kom-vandaan is eenvoudig,
tog is alles volop rondom en binne my.
Daar teen die Weskus het ek my asem gekry.
Daar is taal in my erfenis gebrei.
Nou kruip en klou
die wortels van my taal
diep en welig
sonder ophef of kabaal
lewe dit uit my pen
koester dit die erfenis wat ek ken.

– Anne-Mari Lackay, skryflabkonsultasiekoördineerder

By die Taalsentrum glo ons dat dit taal is wat ons saambring, en ons sal aanhou om verbintenisse tussen mense te bewerkstellig deur kommunikasie en begrip te verbeter.

Blog deur Susan Lotz en dr Dr Kim Wallmach; vertaal deur Ingrid Swanepoel

20 February 2023Tags: Internasionale Moedertaaldag, lewe is taal, moedertaal, veeltaligheid